Борбор Азия

Эксперттер чөлкөмдөгү долбоорлор негизинен дрон чогултууга багытталганын белгилешет. Ошол эле маалда алар аймактагы коргонуу тармагында олуттуу жылыштардын белгиси саналып, кеңири геосаясий контекстте ар түрдүү ролду ойной башташы мүмкүн.

Кандай дронго кызыгуу бар?

Он жыл мурун аскердик максаттагы дрондорду негизинен АКШ, Британия жана Израил гана колдончу. Учурда дрондор дүйнөдөгү кандуу кармаштардын негизги куралдарынын бирине айланды. Газа тилкесинде, Ливанда, Сирияда жүрүп жаткан жаңжалдарда дрон активдүү колдонулууда. Украинадагы согушта дрондор башка куралдарга салыштырмалуу көбүрөөк кыйроого дуушар кылып жатат.

Эксперттер Борбор Азия өлкөлөрүндө дрондор улуттук коргонуу тармагында чоң секирик болду деп белгилешет.

Маалымат үчүн: Учкучсуз учуучу аппараттар (беспилотные летательные аппараты - БПЛА) же жөнөкөй тил менен айтканда дрондор башкаруу системалары боюнча айырмаланат. Аларды башкаруу станциясынан, жердеги пульттан же толугу менен автономдуу түрдө башкарса болот. Автономдуу дрондор (автономные системы оружия летального действия) АСОЛД деп кыска белгиленет. Мындай аппараттарда бутага сокку урууну жасалма интеллект өзү башкарат. Мындай системаларды тыюу салуу маселеси азыр кызуу талкууланууда.

Көпчүлүк дрондорду оператор атайын көз айнек аркылуу башкарат. Айрым түрлөрү алдын ала мерчемделген жерге өз алдынча жетет.

Дрондор аскердик жана жарандык максатта колдонулат. Негизинен учуп жүрүүчү дрондор, бирок жер үстүндөгү жана деңиздеги түрлөрү да бар.

Аскердик дрондор дүрмөттөлгөн жана дүрмөттөлбөгөн болушу мүмкүн. Айрымдары кайра колдонууга жарактуу болсо, башкалары сокку урганда жарылып кетет. Кенедей курттун жана кадимки учактын көлөмүнө чейин жасалат. Дүйнөдөгү эң чоң дрон - америкалык RQ-4 Global Hawk, анын салмагы 14 тонна. Ал эми эң кичинекей чалгын дрон Кытайда жасалган, салмагы болгону 0,3 грамм, кадимки чиркейге окшоп учат.

"Жакынкы кезге чейин эле Борбор Азиядагы беш өлкөнүн ичинен болгону үчөө гана кыймылсыз канаттуу учактарды эксплуатациялоого же өз авиациясын кармоого кудуреттүү эле. Көпчүлүгү эски советтик тик учактарга көз каранды болчу. Учак сатып алуу, тейлөө, эксплуатациялоо кыйла кымбат. Ал эми дрондор бул тармакты түп-тамырынан өзгөрттү", - дейт Oxus Society уюмунун Борбор Азия боюнча коргонуу жана коопсуздук маселелерин талдаган директору Майкл Хиллиард.

Азырынча бул тармакты өнүктүрүү чөлкөмдө солгун, ири өндүрүш ишке кире элек. Көпчүлүк учурда башка өлкөлөрдөн сатып алынган дрондор колдонулат. Хиллиард белгилегендей, азыр Казакстанда дрондун түрү бар. Түркия, Кытай, Израил, Орусия, АКШда өндүрүлгөн дрондор, ошондой эле өлкөнүн ичинде чогултулган жергиликтүү моделдер бар. Коңшү өлкөдө дрондор көп учурда чет элдик өнөктөштөр менен биргелешкен ишканаларда чыгарылат.

Кыргызстанда Түркиядан, Кытайдан жана Орусиядан алынган дрондор бар, ошондой эле жергиликтүү адистердин баштапкы стадиядагы долбоорлору да бар.

Тажикстандын арсеналына Орусия, Кытай, АКШ жана Ирандан алынган дрондор кирет. Айрымдары Тегерандын көзөмөлү астында өндүрүлөт деген да божомолдор да айтылат.

Түркмөнстан ар түрдүү учкучсуз учуучу аппараттары (БПЛА) менен айырмаланат. Ашхабад Түркия, Кытай, Израил, Беларус, Италия, Орусия, Германия жана айрым маалыматтарга караганда, АКШдан алынган дрондорго ээ.

Өзбекстандын бул тармакта дымагы күчтүу экенин Oxus Society уюмунун эксперти белгилейт. Ташкент Түркия, Кытай, Израил, АКШ, Орусия, Иран жана өзүнүн өндүрүшүндөгү (Lochin - кош максатта колдонулат) дрондорду колдонууда. Бул системалардын айрымдары түз коммерциялык келишимдер аркылуу, башкалары мамлекеттер аралык кызматташтык же биргелешкен долбоорлордун алкагында алынган. Казакстанда инфраструктура илгерилеп, капитал көбүрөөк бөлүнсө, өзбек бийлиги өз өнөр жайын түзүүдө саясий эрк жана стратегиялык чечкиндүүлүктү көбүрөөк көрсөтүп жатканын адистер белгилешет.

Коргонуу өнөр жайы жана стратегиялык анализ боюнча талдоочу Дерек Бисаччо чөлкөмдө эң чоң коммерциялык ийгиликке Түркия жетишкенине токтолот. Беш коңшунун үчөө: Түркмөнстан, Кыргызстан жана Өзбекстан Baykar Makina компаниясынын Bayraktar TB2 (орто бийиктикте учкан согуштук дрондор) моделдерин колдонууда. Ал эми Казакстанда Turkish Aerospace Industries компаниясынын көп максаттуу Anka дрондору бар.

Түркиядан дрон сатып албаган өлкө - Тажикстан.

Кайсы өлкөдө канча дрон бардыгы тууралуу так маалымат жок.

"Чөлкөмдөгү өлкөлөрдүн өкмөттөрү, адатта, канча дрон сатып алганы тууралуу маалыматты купуя сактайт. Бирок ири сатып алуулар (мисалы, Бишкек Түркиядан сатып алган, алыстан башкарылуучу Bayraktar Акынжы же Akinci дрондору) саналуу эле", - дейт Бисаччо.

Ким дронду өзү чыгарат жана бул эмнеге алып келиши мүмкүн?

Бир эле учурда аймактагы өлкөлөр өз өндүрүшүн жолго коюуга аракет кылып жатышат. Алар Ирандан Shahed-136 камикадзе-дрондорунун технологиясын сатып алып, өз аймагында чыгара баштаган жана корпусуна жаңы аталыш — «Герань-2» деп жазган Орусиянын мисалын ээрчип жатышат. Орус армиясы бул дрондорду Украинага каршы, анын ичинде жарандык объектилерге каршы кеңири колдонууда.

Казакстан болсо Түркия менен биргеликте дрон чыгарууну 2022-жылдын май айында макулдашкан. Аскерлер 2023–2024-жылдары окутулган. Anka үлгүсүндөгү дрондорду чыгаруучу завод 2024-жылы Тараз шаарында ишке кириши керек болчу, бирок азырынча ал иштей элек.

2025-жылдын январында кытайлык Shaanxi Kaizhuo Electronic Technology компаниясынын туундусу болгон Yesil Technology Company Казакстанда айыл чарба дрондорун чыгарууга 12 миллион доллар инвестиция салары белгилүү болду. Кытай булактарынын маалыматына караганда, компания Казакстанда чийки зат сатып алып же өндүрүп, импортко болгон көз карандылыкты азайтып, өндүрүштөн тартып колдонууга чейинки жабык экосистеманы түзүүнү көздөйт. Баштапкы этапта айына даяр компоненттерден 300 дрон чогултуу максаты коюлган.

Oxus Society уюмунун эксперти Майкл Хиллиард бул Орусияга салынган санкцияларды кыйгап өтүү маселесин жаратат деп белгилейт:

"Эгер дрондун 90 пайызы Кытайда өндүрүлүп, акыркы чогултуу Казакстанда жүрсө, анда ал «Казакстанда чыгарылган» деп белгилениши мүмкүн. Бул расмий түрдө жабык болгон базарларга жол ачышы мүмкүн, анын ичинде Орусияга. Бул стратегия айыл чарбасына да, аскердик максатка да колдонулушу мүмкүн болгон оор квадрокоптерлер сыяктуу кош максаттагы дрондорго тиешелүү", — дейт Хиллиард.

Өзбекстанда орусиялык "Келечектин транспорту" ("Транспорт будущего") компаниясы дрон чыгарууну пландап жатат. Бул дрондор айыл чарба багытында деген маалымат берилген. Компания 2021-жылы Белгород облусунда катталган, негиздөөчүлөрүнүн арасында эки акционердик коом бар. Компания дрондор үчүн аккумулятор сыяктуу компоненттерди чыгарат.

Өзбекстанда биринчи этапта 100 миллион долларлык дрон чыгаруу максат кылынууда. Бул да эксперттердин тынчсыздануусун жаратат:

"Мындай ыкма санкцияларды айланып өтүү үчүн «жашыруун эшикти» ачышы мүмкүн. Маселен, Өзбекстандагы ири айыл чарба программаларына жамынып Орусия жарандык максатта деп көрсөтүлгөн, бирок аскердик түзүмдөргө жөнөтүлгөн дрондорду ала алат. Модулдук түзүлүшкө байланыштуу мындай жеткирүүлөрдү юридикалык жактан көзөмөлдөө дээрлик мүмкүн эмес, — дейт Хиллиард.

Тажикстанга байланыштуу да шектенүүлөр болгон. 2022-жылы оппозициячы Мухиддин Кабири украиналык басылмага берген маегинде Орусия Тажикстан аркылуу Ирандын Shahed дрондорун алып, аларды Украинага каршы колдонуп жатканын айткан. Ушундай эле маалыматты украиналык журналист Дмитрий Гордон да билдирген.

Кийинчерээк Тажикстандын ТИМи бул билдирүүлөрдү четке кагып, өлкө үчүнчү өлкөлөргө аскердик техника экспорттобой турганын билдирген. Тажикстан чын эле ирандык дрондорду чыгара баштаган, бирок бул Shahed эмес, Ababil-2 үлгүсү. Биринчилери жаңы үлгү болсо, экинчилери 1980-жылдардан бери чыгарылып келет жана Иран аларды Иран-Ирак согушунда колдонгон.

Эгер өндүрүш масштабы чоңоюп, дрондор Тажикстандан туруксуз аймактарга экспорттоло баштаса, санкция коркунучу жаралышы мүмкүн. Азырынча мындай экспорт же кайра экспорт тууралуу, же Батыш күчтөрү катышкан согуш аймактарында бул дрондор колдонулуп жатканы тууралуу ачык далилдер жок.

Кытайлык компаниянын дымагы

Кыргызстанда болсо дрон чыгарууну (тактап айтканда, чогултууну) кытайлык Zhongtian ZhiControl компаниясы пландап жатат. Долбоордун болжолдуу баасы — 11 миллион доллар. Завод автоунаа чогултуу, лампа жана кагаз өндүрүшү тууралуу биргелешкен келишимдин алкагында ачылган.

"Мындай кызматташтык саясий жактан пайдалуу. Кыргызстан ЕАЭБ мүчөсү болгондуктан, Орусияга керектүү компоненттерди экспорттоо жеңилдейт. Бээжин бул каналдын маанилүү экенин түшүнөт, — дейт Майкл Хиллиард.

Түркмөнстан дрон чыгарбайт. Өлкөдөгү чакан учкучсуз аппараттарды чогултуу борбору адистердин баамында реалдуу өндүрүш эмес, аброй үчүн гана ачылган.

Дрондор жана жергиликтүү коргонуучу өнөр жай экосистемалары

Коргонуу өнөр жайы боюнча эксперт Дерек Бисаччонун айтымында, аймактагы өлкөлөрдө дрон чогултуу заводдорун куруу ички рыноктогу — армия жана укук коргоо органдары тарабынан кепилденген суроо-талап менен негизделет. Бирок аларды чет өлкөлөргө сатуу кыйла татаал.

"Глобалдык деңгээлде дрондор рыногу буга чейин эле ашыкча толуп кеткен: стартаптар да, ири компаниялар да көп. Ошондуктан аймактан чыгып, коммерциялык ийгиликке жетишүү кыйла кыйын. Атаандаштык өтө чоң, жаңы өндүрүүчүлөр күн сайын пайда болууда, — дейт Бисаччо.

Майкл Хиллиард белгилегендей, Борбор Азия дүйнөлүк тенденцияларды ээрчип жатат. Акыркы кагылышуулардан улам дээрлик бардык заманбап армиялар дрон сатып алуу программаларын тездетишти.

Куралдуу күчтөр дрондорду чалгындоо жана байкоо системаларынын негизги элементи катары, так соккуларды жасоо үчүн, коомдук тартипти көзөмөлдөөдө (мисалы, митингдерди мониторинг кылууда), чек араны кайтарууда жана аткезчилик жолдорун көзөмөлдөөдө колдонушат.

Жарандык сектордо да суроо-талап өсүүдө. Ошондуктан өндүрүштү өнүктүрүүнүн себептери түшүнүктүү, бирок бул көз карандылыкты жойбойт. Анткени учурдагы долбоорлордун көбү дагы эле кытайлык авионикага (дрондун электрондук системалары), ирандык конструкцияларга же орусиялык системаларга таянат.

Бирок Хиллиарддын айтымында, аймакта эл аралык чектөөлөрдү айланып өтүүчү хаб болуу потенциалы бар:

"Эгер Украинадагы согуш жана Орусияга каршы санкциялар уланса, Борбор Азия Кытай же Иранда жасалган, бирок аймакта чогултулган же кайра таңгакталган дрондор үчүн санкция салынган өлкөлөргө багытталган жашыруун транзиттик борборго айланышы мүмкүн, — дейт ал.

Кытай менен Орусиянын кызыгуусу каржылык себептер менен эле чектелбейт дейт эксперт:

"Москва да, Бээжин да бул аймакты салыштырмалуу туруктуу жана өсүп жаткан рынок катары гана эмес, буфердик зона катары да карашат. Бул жерде экономикалык өз ара көз карандылыкты тереңдетүү саясий жакындашууга алып келиши мүмкүн. Дрон өндүрүү боюнча биргелешкен долбоорлор бул державаларга өз таасирин бекемдөөгө жана жергиликтүү коргонуучу өнөр жай экосистемаларына интеграцияланууга мүмкүндүк берет, — дейт Oxus Society уюмунун эксперти.

Акыркы жылдары Борбор Азиядагы компаниялардын Орусияга дрон жеткирүүдө санкцияларды айланып өткөн учурлары катталган. 2023-жылы эл аралык иликтөөчүлөрдүн тобу казакстандык «Аспан арба» компаниясы DJI компаниясынын 500дөн ашуун дронун Казакстандан Орусияга чыгарганын аныктаган. DJI Орусияга дрон жеткирүүнү токтотконун жарыялаган болчу.

Ошол эле жылы Washington Post басылмасы Кыргызстан аркылуу Казакстанга, андан ары Орусияга ар бири 14 миң доллар турган дрондор жүктөлгөн жүк ташуучу унаа жеткирүүгө аракет болгонун жазган. Кытай дрондору транспорттук этикеткада айыл чарба жабдыгы катары көрсөтүлгөн, бирок Орусия аларды аскердик максатта колдонууга болот деп эсептейт.

Дагы караңыз

Санкциядан сактанган Кыргызстан, логистикалык кампанын чоо-жайы

Украина да акыркы убакта дрондорду колдонуу менен ири чабуулдарды жүргүзүүдө. Бул өлкөнүн куралдуу күчтөрүнүн «Паутина» деп аталган операциясы бул кагылышуудагы эң ири дрондук чабуул болуп калды — анын натыйжасында Орусия кеминде 11 стратегиялык бомбалоочу учагынан айрылган. Орусиялык телеграм-каналдар бул дрондор Казакстандан жеткирилген болушу мүмкүн деп жазгандан кийин, Астана операцияга тиешеси жок экенин билдирип, мындай дооматтарды негизсиз деп атаган.

2024-жылы Wall Street Journal Борбор Азия аскердик товарларды жеткирүү үчүн коридор бойдон калып жатканын белгилеген. Товарлар негизинен Кытайдан келет, анын ичинде ири америкалык компаниялар чыгарган продукциялар да бар. Компаниялар Орусияга өз товарлары алардын уруксатысыз ташылып жатканын билдиришкен.

38 миллионго жакын калкы бар Өзбекстандан 7 миллион эли бар Кыргызстанга сапар алган адамдардын саны артып, мурда шаар жана айылдар менен гана чектелген агым азыр экотуризмге кызыга баштады. Бул тенденцияны басма сөз улам көбүрөөк чагылдырып жатат.

Чек ара бекеттеринин көбөйүшү жана ID-карта аркылуу өтүү мүмкүнчүлүгү агымды күчөттү. Социалдык түйүндөрдө саякат видеолору жана туризмге байланыштуу жарнама көбөйдү.

Бирок айрым булактардын айтымында, чек арадан өтүп жаткан адамдардын баары эле туристтер эмес.

"Кыргыздыкындай тоолорду башка жерден көргөн эмесмин"

Ферганалык Азизбек Акрамов 2024-жылы биринчи жолу Кыргызстанга 11 күндүк саякатка келген. Тааныштарынын сунушу менен кызын жетелеп, жеке автоунаасында жолго чыккан Азизбек Кыргызстандын Өзбекстанга чектеш аймактарынан баштап, борбор Бишкекке жана Ысык-Көлгө чейин бир катар шаар-кыштактарды жана табиятты кыдырып, зыярат жайларына да барып келген. Ал өзгөчө тоолор менен капчыгайларга суктанып, таасирленгенин айтат:

“Кыргыздыкындай тоолорду башка эч кайсы жерде көргөн эмесмин. Бизде да тоолор бар, мисалы, Фергана өрөөнүнөн Ташкенге алып барган жол тоолор аркылуу өтөт. Мен тоодо көп жүрөм. Бирок Кыргызстандагыдай тоолорду Өзбекстанда да, Тажикстанда да көрбөптүрмүн. Кыргызстанда суу абдан көп экен, ар бир кадамда канал, дарыя, көл".

Өзбекстандын Улуттук статистика комитетине таянып, жергиликтүү маалымат каражаттары билдиргендей, 2025-жылдын биринчи жарымында чет мамлекеттерге чыккан 2,7 миллион адамдын дээрлик жарымы Кыргызстанга барган.

Ошол эле мезгилде Өзбекстанга келген 3,5 миллиондон ашык чет элдик туристтердин арасында да кыргызстандыктар 1 миллионго жакын болуп, биринчи орунду ээлеген. Андан кийинки орунда тажикстандыктар, казакстандыктар, орусиялыктар жана саудиялыктар турат.

“Эл арасындагы мамиле да күн санап жакшырууда. Кыргыздар бизди абдан жакшы тосуп алышат. Мурун мындай болорун ойлоп да көрбөсөк керек. Интеграция күчөп жатат, инфраструктура жакшырууда. Өкмөттөр туризмди өнүктүрүү экономикалык пайда алып келерин түшүнүп жетишти. Азыркы саясаттын жыйынтыгында эл үчүн ыңгайлуу шарт түзүлүүдө”,- дейт Азизбек.

Акыркы эки жыл ичинде Кыргызстанды өзү үчүн кайра ачканын айткан Азизбектин айтымында,мурда саясий чектөөлөр, жабык чек аралар жана туруксуз байланыштардан улам көпчүлүк коңшу өлкөгө барып көрбөгөн, атүгүл мындай мүмкүнчүлүктү элестетпеген. Кыргызстанды өзбекстандыктардын көбү митингдер жана пикеттер токтобогон өлкө катары элестетишкен.

Азизбек быйыл да август айында Бишкекке жана Ысык-Көлгө үй-бүлөсү менен жеке автоунаасында дагы бир жолу саякаттоону пландап жатат. Былтыр 11 күндүк саякат үчүн 700 АКШ долларын короткон, быйыл толук үй-бүлөсү менен келип жаткандыктан, эки эсе көп чыгым болушу мүмкүн деп боолгойт.

“Кыргызстандагы жаратылыштын чыныгы, кол тийбеген табигый абалын көрүү үчүн барабыз. Бизди кызыктырганы ушул. Кол тийбеген табиятты көрүү өзүнчө рахат берет” - деп сөзүн жыйынтыктады ал.

Бирок Өзбекстандан Кыргызстанга келгендердин баары эле Азизбек сыяктуу жаратылышка кызыга беришпейт. Көпчүлүк үчүн маршрут жөнөкөй: базар, шаар борбору же ыйык жайлар. Кымбатыраак, тагыраагы тоолор, көлдөр, экотуризм сыяктуу багыттарга кызыккандар азырынча аз жана жаңыдан өнүгүп жатат.

"Бизге Өзбекстан да өткөн ыңгайлуу өнөктөш жок"

Өзбекстанга саякаттап барган чет элдиктер арасында да кыргызстандыктар биринчи орунда турат. Алардын бири - бишкектик Бакай Эген. Ал апрель айында кошуна өлкөгө барган:

“Мен Өзбекстандан абдан жылуу таасир менен кайтып келдим. Бизге карата жакшы мамилени Ташкентке жетип, автобустан түшкөндө дароо байкадым. Өзбек эли бизге жакын тууган экени Өзбекстанга барганда айкын болду. Көпчүлүк Өзбекстанды бизге бөтөн өлкө деп ойлойт. Жок, андай эмес экен. Коңшубуз менен эми таанышып жатабыз”, - дейт ал.

Акыркы жылдары эки өлкөгө саякат сунуш кылган туристтик компаниялардын саны да өстү. Турфирмалар блогерлерди бир өлкөдөн экинчи өлкөгө акысыз алып барып, жарнамалоого көбүрөөк көңүл бурууда.

Талдоолорго ылайык, эки мамлекетке саякатчылардын санынын өсүшү, биринчи кезекте чек арадан өтүү жеңилдегенине жана сапардын арзандыгына байланыштуу. Виза талап кылынбайт, жол кыска жана эки эл бири-биринин тилин түшүнөт.

“Бизнеспи, туризмби, соодабы же башка тармакпы - Өзбекстандан жакшы жана ыңгайлуу өнөктөш жок экен. Мен ушуну түшүндүм. Өзбекстан чоң базар экен. 37 миллиондон ашуун калкы бар мамлекет жаныбызда, бирок бизде алар менен жакшы байланыш болбой келген. Мен мурда да баргам Өзбекстанга, бирок ал убакта чек арадан өтүү кыйын болчу. Бул жолкусунда 15 мүнөттө өттүм. Кезек күтүү деген жок. Мурун сааттап күтүп турат элек”, - деп ой бөлүштү Бакай.

Коноктун баары эле турист эмес

Бирок чөлкөмдө туристтик агым боюнча алдыңкы сапта турган Кыргызстан менен Өзбекстандын жарандары азырынча жогорку кирешелүү туристтер катары саналбайт. Алардын көпчүлүгү мейманканаларга токтобостон, ижарага алынган үйлөрдө же тууган-туушкандары, тааныштардыкында жашап, тамак-ашын өздөрү даярдашат.

БУУнун Дүйнөлүк туристтик уюмунун маалыматына ылайык, туристтердин чыгымдарынын көлөмү эле эмес, алардын саякат максаты да маанилүү. “Үнөмдүү турист” деп аталган саякатчылар көбүнчө жергиликтүү базарлардан соода кылышат, турак жай катары ижара үйлөрдү жана өзүн-өзү камсыздоо моделин тандашат. Азыркы тапта кыргыз жана өзбек туристтер дал ушул топко кирет.

Мындан сырткары, туризм тармагында чечүүнү талап кылган маселелер да арбын. Маселен, "Азаттыктын" кабарчысы сүйлөшкөн өзбекстандыктардын көбү Кыргызстанда тоолорго алып баруучу жолдордун начардыгын жана Ысык-Көл жээгиндеги белек-бечкек, мөмө-жемиштердин кымбаттыгына нааразы болушкан. Айрымдары болсо жол боюндагы таштандыларды видеого тартып, аны социалдык тармактарга жарыялашкан.

Ал эми кыргызстандыктар Өзбекстанда айрым таксисттер туристтерди алдап, кымбат жол кире аларын жана кээ бир шаарларда дүкөндөр эрте жабылып каларын жактыра беришпейт.

Дагы бир кызыктуу жагдай, расмий статистикада “турист” катары катталган миллиондогон адамдардын баары эле чынында турист эмес. Кыргызстандын Мамлекеттик чек ара кызматында иштеген, аты-жөнүн ачыктагысы келбеген муну мындай түшүндүрүп берди:

“Чек арадан өтүп жаткан адамдардан сапарынын максатын сурайбыз. Көпчүлүгү тойго, башка мааракелерге же туугандарын көргөнү келатканын айтышат. Андан тышкары, Кыргызстанга курулуш тармагында же тигүү цехтеринде иштөө үчүн келгендер да арбын. Бирок алардын көбү сапары тууралуу так маалымат беришпейт. “Жөн эле айланып келели дедик” дешет. Биз болсо аларды турист катары каттайбыз. Ошентсе да, мурунку жылдарга салыштырмалуу кошуна өлкөдөн келген туристтердин саны көбөйгөнү чын. Менимче, азыр Кыргызстанга өтүп жаткан өзбекстандыктардын 30–40 пайызы чыныгы турист болушу мүмкүн”.

Бишкек менен Ташкенттин мамилеси Өзбекстанда Ислам Каримов президент болгон жылдары бир топ солгундап кеткен. Түрдүү саясий жана коомдук себептерден улам өзбек тарап чек араларды жаап салган эле.

2016-жылы Каримов каза болгондон кийин Борбор Азия чөлкөмүндөгү мамлекеттердин ортосунда саясий байланыштар калыбына келе баштаган. Бийлик чек ара маселелерин чечүүгө киришти. 2023-жылы Ташкент менен Бишкек чек ара толук чечилгенин жарыялашты. Мурда жабык турган көзөмөл өткөрүү пункттары биринен артынан бири ачылып, автоунаалар менен каттоого да уруксат берилди. 2024-жылдан тарта эки өлкөнүн жарандары чек арадан ички паспорт – ID-карта менен өтө башташты.

Эл арасында келечекте Европа Биримдигиндегидей чек ара көзөмөлү таптакыр жоюлат деген үмүт бар. Бирок бул багытта азырынча расмий кадамдар байкала элек.